Finckenstein andlaşması (Qacar və Fransa arasında Türkcə anldaşma)

Fəransə ımpratur və ıtalıa padşaə cənabları və ıran şahə səad təgaə cənablari əthad əhdənamə ilə məhəbbətin bənaları məsbüt etməsinə xahiş edib bənaًəliə rəxst kamilə ilə rəxstgzarlar təyin edib. yəәni: fəransə ımpratur və ıtalıa padşaə tərəfindən döltin vəziri və sərkatıbı əzm çələnk - həmayun ilə və bavır və bad dölt ləri nışanları ilə məşr f olan müsiv re hük bərnar marə nam mamur ; və ıran şahə sahb dəstgaə və səad təgaə tər fələrind n səfir bi nəzir ali caə və rəftgaə Mirza Məhəmməd Rıza xan , qəzüyn şəhri nin nazırı və məhəmməd əli mirza həzr tələri nin vəziri və məşar iləa rəxstnamə lərini təbdil eylə dikd n sonra ədəna[da] məşrüh olan madə ləri rəbt etmişlər:
madə 1  fəransə ımpraturu və ıtalıa padşahı cənabları və ıran şaə səad tələri mabeynində səlh və məhəbbət və əthad anşaallaə təalı məstdam olsun

madə 2 fəransə ımpraturu və ıtalıa padşaə cənabları ıran şaə - y cənabları nin döltində olan mülk lərin hərastinə kəfildir

madə 3 gurcstan əqlımı həlalآً ıran şahı nin mülkü olduğu fəransə ımpraturu və ıtalıa padşahına məşxs və məlumdur

madə 4 fəransə ımpraturu və ıtalıa padşahı rüsiə döltini gurcstandan əxraca və bütün ıran xakından əxrac və tərkinə məcbür eylə mə ləri üçün və məstqbl əhdənamə də ışbu şərtin məxsus təzmini üçün təmama və kəlaً cəhd edr m deyə , təhd eylə yir ; çünkü bu madə daymaً ımpratur məşaraylə cənabları nin dölt işlərində və ali həmّtində dir
madə 5 fəransə ımpraturu və ıtalıa padşaə - y tər fələrind n bir səfir ruxstgzar mətiyn , ıran şahı nin dər - səad tində məqim olsun

madə 6 ıran padşaə - y cənabları nin piadə əsagırını və tuplarını və qalalarını fərng mərfti üzrə təlim və tərtibinə əştıaqını bildirib , fəransə ımpraturu və ıtalıa padşaə cənabları buna bənaءً tüp - səfriə və hərbli tüfnəg , şah tər fində lazım olan nə qədər mətlüb olursa ərsalına təhd eyləyir ; və bu sılahların qimti fər nəgıstan qimtilə mədfü oluna
madə 7 ıran döltinin qalaları fərnəg adəti üzrə təhsin və tupxanaları tərtib və piadə əsgərini təlim etmək üçün tüpçü və məhəndis və təlimçi mətbər ofısıallarından ıran padşahı cənablarına nə məqdar mənasıb görülərsə ırsal etməsinə fəransə ımpraturu və ıtalıa padşahı təhd edir.
madə 8 ıran padşahı kəndi tər find n ingiltrə ilə hər vəchilə məkatbə və məraslə qət eylə mə sinə və halaً məzkur tayfə yə səfr açmamasına və düşmənlik üzrə hər kət etmə sinə təhd eylə yib. bənaءn əliə .... mərsül olan şahın səfiri rücuvna əmr oluna ; inəgliz kunpanıası tər find n ıranda və bənd rələrində məqim olan balıvsları və sayr vəklası ıqamətlərınd n fi əlhal mərdüd ola və inəgliz malları və mətalarını zəbt etmə sinə və təcar tələrini bəraً və bəhr آً qət etmə sinə padşahanə fərman oluna və bu səfrin ‍ə[sfirin ] vəqtində ingiltrə tər find n səfar t üçün və ya xüd digr bəhanə silə gələ ni mərdüd ola
madə 9 fiəlmstqbl əgər rüsiyə və ingliz dövlətləri ıran və fəransə dölətləri oz rinə ətfaq edərlər isə , fəransə və ıran dölətləri dəxi ətfaq və əthad üzrə olsunlar. ışbu iki dölətlərin birisi nin tər find n ədav t zəhür ed rəsə ol birinə rəsmaّ xəbr və erildigi gibi düşmən oz rinə hər kət oluna və o əsnada , əla madə də şərh olunan vəchilə əməl oluna madə ٩ ıran padşaə - y əğuan ‍ə‍[afğan] tayfə silə və sayr qəndhar tayfə ləri ilə ətfaq edib və məmlkətlərind n əbüri məşxs olduğunda həndustanda inəglizin yədində olan məmlkətləri təsxir etmək üçün inəgliz oz rinə təmşiyə - y əsagır oluna madə ١ə١ əgr fəransızların bir dunanması ıran dərıasında və ıran bənd rələrində zəhür ed rəsə , əqtza üzrə olan təshılat və məavnt və məhəbbət - kamilə ilə məqbül olsun madə 1 və 2 həndustandakı inəgliz məmlkətlərinə həcüm etmək üçün qaradan bir ləşkr ırsal etməsi fəransə ımpraturunun nəyّt lərində isə , əthad üzrə ıran padşaə - y ləşkər - y məzkurı kəndi tuprağından əbüri versin. vəlakın öylə əsnada məqd maً iki dölətlər mabeynində məxsus əhdənamə mərbut olunub və məzkur əhdənamə də nə rahını mətücə olacaqları və nə vəcə ilə zəxayr və mərahlat üçün tədaruk görünə cəkləri və nə mıqdar ıran əsgərind n bərabr ərsalın ıran döltinə mənasıb olacaqları bu məzkur əhdənamə də təfsilaً məşrüh olsun madə 1 və 3 bundan əlakı madّə lərin mücibincə , yaxud dunanmalara və yaxud əsgərlərə hər şey ki ver rələrsə , ıran əhlinə gibi qimti və bahası ilə verilsin madə 1 və 3 bundan əla onuncu maddə sində məzkur olan şərtləri fəransə döltinə məşxs olsun. bənaً əliə , nə ingiltrə və nə rusıa dölətlərinə ışbu şərtlər heç bir yerdə mərbut olmasın madə ١ə٥ təcّar əmurları üçün və döltin əntfaı üçün təcar tə mətlّq bir əhdənamə təhranda mərbut olsun madə 1 və 6 anşaallaə təalı ışbu əhdənamə həmayunun rızanamə ləri , ışbu tarix dört aydan sonra təhranda təbdil oluna. məhrraً ımpratur - əzmın ordusunda fənkstnaməsi səfər .

١ə٢٢2 [ əməza və möhür yerləri ] mənbə : muzey lüvr parıs latın elifbasına kocurge.ir ile çevrilmişdir

Tat sözünün kullanım yeri.

Türkman və Qızılbaş dönəmində işlədilən ''Tat' termini...

Nadir Şah -- Osmanlı Sultan I.Mahmud

"İran toprağının tek hâkimi, Hint ve Turan'ın sahibi, meliklere taç bahşeden, Zat‑ı Sübhânî'nin tasdikiyle ‑yıldırımın harman yakması misal‑ isyancılar topluluğunun köküne kibrit suyu döken şanı yüce Türkman hanedanının kahramanı cenaplarının talih ikliminin bahtiyar naipleri, Mogan Sahrası'nda toplanan büyük şûrâda büyük hakan, saygıdeğer kağan, Zat‑ı Sübhan'ın gölgesi, cihan şahlarının şahı Sultan Nadir.."
_________________________
Osmanlı Sultan I.Mahmuddan


"İslam'a inananların padişahı, ehl‑i imanın halîfesi ve Türkman
Hanedanı'nın cihanı aydınlatan nuru olan Yüce Hazret! Sultan Gazi Mahmud Han"
______________
Nadir Şah Avşardan..

Kişvəri -Türkman

Vay kim öldürdilər tənsiz məni-biçarəni,
TÜRKMANIN qızları şol baxışı qətteler

talələr.

Kim tapardı Kişvərinin guri guristan ara,
Mərqədindin çıxmaseydi otlu-otlu nalələr
___________________________________
Nemətullah Kişvəri
XV əsr TÜRK "DİVAN"I

Qaraqoyunlu mənsub olduğu Yiva boyu haqqında

"Yıva"(Qaraqoyunlu Türkmanların mənsub olduğu Boy)

Kaşgarlıda "Iva", Rəşidəddin "Yıva", Yazıcıoğlunda "Yıva",Əbül Qazinin "Ava" formasındadır. Mənası, Rəşidəddində "atları yüksək və eyni zamanda hünərli olan ", Yazıcıoğlu'nda" mərtəbəsi dükelinden (hər kəsdən) üstünolan, Ebülgazi'de "mərtəbəsi bülənd" olaraq verilmişdir.

Bahaeddin Ögel sözü köhnə Uygurcadan keçən "Yiv" - "tərifləmək" feilinə

"-a" şəkilçisi əlavə edilmiş bir ad kimi qəbul edir (Ögel 1971 353-354) ki bu məncə də doğrudur."Təriflənmiş" mənası, qaynaqların "Yıva" üçün verdiyi "mərtəbəsi yüksək" mənasına uyğundur.

Osmanlı sultanı I Muhəmməd yazdığı cavab məktubunda Qaraqoyunlu hökmdarını "Sultani-səlatin ət-türk (türk sultanlarını sultanı) Qara Yusif Bahadır" adlandırır. ve yazır : "Allah-təala sənə xeyir versin.Qalan məsələləri bu məktubu gətirən Həsən bəy şifahi şəkildə sənə bildirər"Sultan Məhəmməd, beləliklə, ona öz hüsn-rəğbətini bildirir
__________________________________________
Şahin Fazil Fərzəlibəyli - "AZƏRBAYCAN VƏ OSMANLI İMPERİYASI
(XV – XVI ƏSRLƏR)"

"Şükrullah, Sultah Cihânşah’ın yanına elçi olarak gittiği zaman şahit olduklarını şu şekilde anlatmaktadır: “şöyle ki 1449 tarihinde merhum Sultan Murad bu güçsüzü elçilikle Mirza Cihânşah’a gönderdi, varıp yerine getirdik. Bir gün Şagavul geldi: “Mirza sizinle yalnız konuşacağından tek olarak gitmelisiniz” dedi. “İşittik ve baş eğdik” deyip gittik. Konuşma sırasında buyurdu ki: Sultan Murad benim ahiret kardeşimdir. Bu kardeşlikten başka da akrabamdır. Akrabalığın sebebi soruldu. Buyurdu ki, tarih okuyucu Mevlana İsmail’i çağırsınlar ve Oğuz tarihini getirsinler. Mevlana İsmail geldi ve Moğol yazısı (uygur alfabesi) yazılmış bir kitap getirdi. O kitaptan anlaşıldı ki Oğuz’un oğlu olmuştur. Adları Gök Alp, Yer Alp, Gün Alp, Deniz Alp, Yıldız Alp, Ay Alp. Mirza buyurdu ki: “Kardeşim Sultan Murad‟ın nesebi Oğuz oğlu Gök Alp‟a ulaşıyor. Gök Alp oğulları, Kızıl Buga oğlu Kaya Alp oğlu Süleymanşah oğlu Ertuğrul’a 45. göbekten erişmiştir. Kara Yusuf’un nesebi 41-ci göbekten Deniz Alp’e(Yivanın atasına) erişmektedir”. Bu iki padişahım nesebi bilinince Mirza buyurdu: “Kardeşim Sultan Murad’ın nesebi bizim nesebimizden ağadır. Gök ve Deniz arasında fark olduğu gibi"
____________________________
XV. yüzyıl Osmanlı Tarihçisi Mevlana Şükrullah’ın"Behcetü’t-Tevârîh" əsərindən

Viladimir Minorskynin "Jihan-shah Qara Qoyunlu and His Poetry" əsərində Qaraqoyunlular Oğuzun Yiva boyundandırlar.

[Peter_B._Golden]_An_Introduction_to_the_History) Qaraqoyunlular Yiva boyundandır

"Baranlu qədim Türk tayfasıdır"

BURHANE Qate səhifə 1-ci Cild səhifə 215 Məhəmməd Hüseyn ibni xələfi Təbrizi

“Qaraqoyunlu tayifesi Sebûktekin tayfasındandır ve Baranlu lakabına sahip”
___________________
Münşi Kazvinî Budak
Cevâhirü’l-ahbâr‘da

Hindistanın şimalında Nepala yaxın nəvvablıq sayılan bizim xanlıq kimi bir dövlətin hakimi olub. Aud və ya Oud Nəvvabı titulu daşıyırdılar. Aud və ya Oud yerin adır ...Qaraqoyunludur

"Qütbşahi Tarixi (Târîkh-i-Sultân Muhammad Qutub Shâhî) "
Qara Yusifin soyundan gələn  Qaraqoyunlu  Qütüşahlar

1."Ebâ-an-cedd Bagdâd ve Irâk ve Arab ve Tebriz hâkimi olan Sultân Üveys-oglı Sultân Ahmed ve dahı Âzerbaycân hâkimi Mehmed Big-oglı Kara Yûsuf ki, Karakoyunlı tâ’îfesi re’îsidür."(Tavarixi-Ali-Osman)2.Timur ordusu ile savaşırken 100 Çağatay askerini tek başına öldürdüğünü gören Timur ordusunda görevli tarihçi Hafız Ebru ,Kara Yusufun kahramanlığını şu dörtlükle anlatmıştır ;
" Kahraman ve ünlü Türkman Kara Yusuf
İsfendiyar misali Cenk meydanına girdi
Yürüyen bir dağ gibi atıyla savaşırken 
Yüz kişinin canını birden alıverdi "

3.Səadətlu padişahımızın, xaki-payi-kimya əsərlərinə yüz sürməkdən sonra ərzihal budur ki, bu duagiyiniz Cahanşah padişahın oğlunun oğlı olııb(Hüseynəli Baranlı), sorxser zalim vilayətimizi talan eyləyüb zəbt eylədikdə Şirvan vilayətinə varub mütəməkkin olmış idim. Hətta, iki dəfə Şirvan padişahından Şah bu dugiyunızı tələb eylədi, vərmədi. Haliya seadətli padişah-aləmpənah həzrətləri diyari-Əcəmə(Azərbaycana) gəldüklərində biixtiyar ismi-Şəriflərin eşidüb xaki-payinə yüz sürmək niyyət eyləyub əhli-beytim ilə və qırx-əlli nəfər adəmlərimlə ġiryandan qəlqub gölürkən yolda sorxsər bidin mülhüdlər rast gəlüb, qılınc çəkdilər, adəmləri qətl etmək istədüklərində əlimdə olan möhrləri görüb həqiqəti-əhval bildilər, bunu Şahə ilədüm deyü həbs eyledilər. Bir gece heqqi-sübhanehu və təala yol vərüb, qaçdım. iki-üç gün bir taşde qar içində yatub bezi karbanlərə (karvanlara?) rast gəlüb Terebuzene(Trabzona) götürdülər. Oradan dövlətlü sultanımın astanasına yüzümü sürüyü geldim ki, ərzi-hal edəm. Təbrizdə imaret üstündə olan xatunı qızılbaşlarin Rum padişahinə varub buluşdu-nuz deyü cümləsin oğli və qızılı qıhncdan keçirdi. Yerden göğe neslimizi heyf eyledi dust-düşmen içinde. Sultanımın mübarək ayağı torpağına gəldüm ki, düşmən sözüne inanmayub derga-hinden bizi naümid etmeyesiz. Baqi, ferman sultanımındır. Mu-radi-külli budur ki, sultanımın huzurunda bir qaç cavabım var(Təkindağ Ş. Göstərilən əsər, VI vəsiqə, s. VII; Onullahi S.M., Həsənov A.Q. Göstərilən əsər, s. 45-46).

4.Dövlətşah Səmərqəndi öz təzkirəsində Qaraqoyunlulara dair mə"lumat vermişdir. O, Qaraqoyunlu hökmdarı İskəndər haqqında yazmışdı:
"İskəndərin soyuna gəlincə o, Qara Yusifin, Qara Yusif də Qara Məhəmmədin oğludur. Bunların əsli uzaq Türküstanda Qazqurd dağlarındadır. Əski zamanlarda Azərbaycan və Bitlisə gəlmişlər Köçəridirlər"
5."İraqeyn (iki-iraqın əcəm və ərəb iraqının) və Azərbaycan padışahı Cahanşah Türkman"
İsgəndə Türkmanın "Dünyanı Bəzəyən Abbasın Tarixi" əsərindən

6.Qara Yusif:
"Mən TÜRKMAN uruğundanam, yaylağım Alatağ, qışlağım Diyarbəkir və fərat yaxasıdır" _________________ Həsən Bəy rumlu (Əhsənüt-Tevarix c-1,səhifə 152)

6.

Sadıq bəy Avşarın «Məcməül-xəvas» adlı əsərində Türkmanlar -Qaraqoyunlular

7.

Hidistanda hökm sürmüş Qaraqoyunlu Türkmanların(Azərbaycan -Türklərinin) Baharlı sülaləsi - Bahadur Qalmaq Bəy Baharlı..!

8.

«Məcməül-xəvas» Sadıq bəy Avşar 
Qaraqoyunlulara cox vaxt Türkman deyirdilər..
Qaraqoyunu Sultanı Cahanşahı nəzərdə tutulur.

9.

Hesen Bey Rumlunun eserinden

10.

Türk Tarih Kurumu,1988 eserindeki anlatıma göre Karakoyunlu devlet bayrağı. 
kaynak:
 1.Flag of the Karakoyunlu State according to İ.H. Uzunçarşılı: "1937: Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri"
         2/Ankara:Türk Tarih Kurumu, 1988. The symbol is the knot of felicity, used by Qara Qoyunlu as a symbol on their coins.
3.Türkçe: İsmail Hakkı Uzunçarşılı'nın "1937: Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri" Ankara:Türk Tarih Kurumu, 1988 eserindeki anlatıma göre Karakoyunlu devlet bayrağı. Karakoyunlular tarafından madenî paralarının üzerinde kullanılan "nimet düğümü" sembolü.

‘’Büyük gözlü, yuvarlak yüzlü, orta boylu ve "Türkmen çehreli" güzel bir yiğit idi.’’
Fakat Baysungur Mirza’nın annesi Peşe Begim, ünlü Qaraqoyunlu Türkman boyu Baharlular’ın savaşçı kişiliği ile tanınan başı Ali Şeker Beğ’in kızıdır. Konunun önemli olan noktası, bu evlilikten doğan Baysungur Mirza’nın Babür Şah tarafından "Baburnamə" əsərində  verilen dış görünüm bilgileridir: ‘’Büyük gözlü, yuvarlak yüzlü, orta boylu ve "Türkmen çehreli" güzel bir yiğit idi.’’
Bu noktada Faruk Sümer’in değerlendirmesi önem kazanıyor: ‘’Babür’ün bu sözleri, Türkmanlar’in Çağatay Türkleri’nden farklı bir yüz şekline sahip olduklarını gösteriyor. Baysungur Mirza’nın ‘’Türkmean çöhreli’’ olması gayet tabii idi. Çünkü aynı müellif (Babür) bize Baysungur Mirza’nın anasının ünlü Kara-Koyunlu Türkman boyu Baharlular’ın başı Ali Şeker Beğ’in kızı olduğunu bildiriyor.’’

Türkman və Köçəri

Divani-Lügətit-Türkdə Türkman demek "Türke yaraşar terzde yaşayan demekdir" ..Türklər əsasən köçəridir..Şeherleşen Türklərə qarşılıq olaraq "Türkmen" deyimi ortaya çıxdı..Türkü(şeherli Türk) yerinə Türkmən(köçəri,Türkə bənzər heyat tərzi sürən Türk).Biz bunu Qaşqarlıda "Türkman"və"köçəri"(tərəkəmə) sözünü anlamdaş olaraq görməkdəyik.

(Türkiyeli tarixçilər Türkmen yazsalarda Qaşqarlıda "Türkmanıyyum" olaraq keçir)

Seyid Əzim Şirvani "Türkce haqqında"

Biri vacib bizə bilmək vətəndə söylənən dildir,
Gərəkdir mətləbə biz eyləyək türkiylə ünvani.
___________________
Seyid Əzim Şirvani