Yiva Türkmanları

«İvaiyyə Türkman tayfa başçıları Xoy əhalisindən xərac aldıqdan sonra... Təbriz ətrafında
ticarət karvanını qarət edib, onların çoxlu pul və parçalarını talam etmişdilər.
Ərzrumdan qoyun alıb Təbrizə aparan tacirlərin qarşısını kəsib, 20 min başdan
ibarət qoyunlarını almışdılar. Tacirlərdən qəsb olunmuş saysız-hesabsız
qənimətlər içərisində çoxlu arşın malı var idi ki, bunların bir qismi hələ də
açılmamış taylarda dururdu»
_______________________________
H. 624 (1226-27)-cü il hadisələrindən bəhs edən ibn-əl-Əsir

Boz-Ulus'a Dair Bir Belge

Türkmanı-BozUlus'a  Dair Bir Belge

Konyada toplanan Turkman kongresi:
18 inci asrın başlarında Osmanlı Hükümeti, Yürükleri biraz okşamak lüzumunu hissetti. Çünkü İkinci Viyana muhasarasını müteakıb ordunun uğradığı mağlûbiyet Osmanlı sarayını büyük bir endişeye düşürmüştü. O zamana kadar kendilerine pek ehemmiyet vermediği Anadolu Yürüklerinden istifade etmek ciheti düşünülmeğe başladı. Bu iş için Konyaya gönderilen Ali Paşa Türkmenleri organize et meğe başladı. Toros boylarında Hatayda ve tütün cenubî Anadoluda ki Türkmen aşiretlerinin ulusları beyleri Konyada Ali Paşanın huzu runa davet edildiler. Harbe iştirak edeceklerine dair çıkan irade Kon ya mahkemesinde kendilerine okundu. (Bunun üzerine padişah tarafın dan gönderilen defter de kendilerine verildi. Bütün beylere kadının: huzurunda harbe iştirak edeceklerine dair yemin ettirildi. Mahkemede tutulan hüccetin bir nüshası da Istanbula gönderildi. 

Boz Ulus'un harbe iştirak edeceğine dair Konya'da tanzim olu nan hüccet. Boz Ulus'un birbirine kefalet hüccetidir: 

Sebebi tahriri kitabı mer'î budur ki: 
Hususu atiyülbeyanım mahallinde istima* ve tahriri için has-bel iltimas bu fakir işbu senei mütarekede seferi zafer rehbere memur olan tavayifi askeriyyeyi ve Türkmanan tayifesini ihraç ve irsale memur olan düsturu mükerrem müşiri müfahham ni-zamül âlem veziri rüşen zamir izzetlû ve saadetlû Ali Paşa eda-malahü tealâ iclâlihu hazretlerinin mahmiyei Konya da huzuru âlilerine varub zeyli kitabada isimleri mestur olan müslimin ile akdi meclisi şer'i şerif olundukda veziri müşarünileyh hazretleri meclisi ma'kudu mezburda Boz Ulus Türkmanından seferi nus rat encama me'mur olan üçyüz neferin ser neferleri ve miri aşi retleri ve kethüdaları olııb tarafı saltanatı âliyeden varid olan münıza defterde isimleri mastur olan Cafer beğ ibni Minnet ve Abdullah beğ ibni Matar ve Mehmed beğ ibni Hüsam ve Hamza Hacılu Mehmed beğ ve 'Keşne oğlu Süleyman beğ ve Ali beğ ibni Abdüavehhab ve Topal Ahmed karındaşı dinmekle maruf Ömer biğ ve Mehmed biğ ibni Elhac Ali ve Şedid oğlu Hasan biğ ve Koca biğ ibni Elhac Kulı ve Ömer biğ ibni Yahya ve Halil biğ ibni İsa ve Deli biğ oğlu Halil biğ Şeyhli Abdürrahman biğ ve Çepeni Kantemir biğ ve Armudlu Nazar biğ ve Harbendelü Ab dal oğlu ve Köçeklü ve Yabaltunlu Abbas biğ nam kimseler mu vacehelerinde takriri kelâm buyurub işbu senei mübarekede Boz Ulus Türkmanından gaza ve cihada kadir ve cengü harb umu runda mahir müseilâh ve mükemmel üçyüz nefer kimesne seferi nüsrat eser içün matlûb olub ve mezburlara ser nefer nasbu tayin buyurulub her birinin isimleri defter oîunub mümza defterlerile serian ve acilen evlerinden ve yerlerinden ihraçları ve memur oldukları mahalle isaleleri içün fermanı vecibül ittiba ve lâzinıül imtisal verid olmuştur deyu mazmumu hümayunları takriri meş ruhatlarına muvafık fermanı âlişan ve defteri mümza ibraz buyurduklarında mezburlann her biri Sernian ve taaten Biz her bir sefer neferatımız ile me'mur olduğumuz üzre hazır ve amadele riz mahı recebin dokuzuncu günü cümle üçyüz nefer olmak üzere azimet ve mahalli memura teveccüh etmeğe icma ve ittifak idüp ve birbirimize her birimiz kefil olduk dinmeğin mavak'a kütüb olundu. 

Şühutiulnal Umdetülmüderrisin zübdetülmüdekkıkm Mehmed Efendi, Fah-rülkuzat Seyyit Şeyh Hasan Efendi, Kidvetüs Esseyid Abdüî Hay Efendi kayimakamı nakıybüleşref, Elnıüfti be Konya Fahrül ku-Efendi îbni Receb Efendi. Ve gayri hini. zat Elhac Mehmed Efendi Esiri, 'Fahrül kuzat Elhac Mustafa 

Konyada toplanan bu Türkmen kongresi üzerine Haleb Türkmenleri denilen ve Hatay Türkmenlerini de ihtiva eden aşiretlere gönderilen defteri gözden geçirelim: 

Yeni İl Türkmanı Halep'teki aşiretlere gönderilen defter: İşbu senei mübarekede meünet ve levazımı seferiyyelerin görmek üzre ellişer guruş ile Türkman aşayirinden seferi hümayuna me'mur olan süvari asker ile binefsihim gelmeleri ferman olunan boy beğleri ve kethüdaları ve iş erlerinin alelesami def terleridir. 

Sene 1101. Yeni II ve Türkmanı Haleb mukatasına tâbi Türkman aşa yirleridir ki zikrolunur: Afaşar Türkmanı Tabii mezbur Receb oğlu Halil beğ, Çerkez oğlu Hacı Mustafa beğ, Deli Seyfoğlu Mire Muammer beğ, Çerkez oğlu Ömer beğ, Kara Gündüz oğlu Murad beğ, Hacı ivaz oğlu Dokuz İbrahim beğ, Bahri oğlu Himmet beğ, Kara Gündüz oğlu Selim beğ, Kara Gündüz oğlu Kara Halil kethüda, Receb oğlu Dana Dana Murad beğ, Hacı İvaz oğlu Abaza beğ, Kör Ali oğlu Gündüz kethüda. Neferen 200 

Cemaati: Imir Türkmanı Elhac Kadir beğ. Neferen 100, Cemaati: Abalu Türkmanı Çarık oğlu Doğan beğ, Meş'al beğ oğlu Müşerref beğ, Bad oğlu Hacı Ali kethüda, Assaf kethüda, Göçer Sülük kethüda, Yekûn Neferen 60 

Cemaati: Şam Beyazı Kör Haydar beğ, Tabii Üsküdar Gazi oğlu Mahmud beğ, Kara taş oğlu Mehmed kethüda, Koyuncı Bilâl kethüda. Yekûn Neferen 30 Cemaati: Kızık Türkmanı Tabii mezbur Hacı Zekeriya oğlu Assaf beğ, Oturak Kızık Kara oğlu Bekir beğ, Kızik Mehmed oğlu Terbus. Yekûn Neferen 30 Cemaati: Türkmanı Ağce koyunlu, Behram oğlu İsmail beğ, Keçeli oğluMuslı beğ, Arzman oğlu Hacı Murad kethüda, Yeni oba kethüdası Ahmed kethüda. Yekûn Neferen i 50 

Cemaati: Çiçlü Türkmanı, Ali Küçük oğlu Hasan kethüda, Yekûn 1 0. Cemaati: Burak Türkmanı, Arab Osman oğlu Muharrem beğ, Musa kethüda, Yekûn 50. Cemaati: Çiğdemlu Türkmanı, Çiğdem oğlu Osman beğ, Çiğdem oğlu Köse Yusuf kethüda, Çiğdem oğlu Balaban beğ. Yekûn Neferen 100 Cemaati: Türkmanı Bayındır Tabii mezbur, Rüstem kethu da oğlu Halid beğ. Cemaati; Reyhanlu Tabii mezkur, Hacı İlyas oğlu Hacı Mehmed kethüda. Kethüda Kara Ramazan Yekûn Yekûn Neferen 20 Neferen 15 

Cemaati: Türkmananı Beğdilü Tabii mezbur, Firuz beğ oğ lu Şahin beğ, Seyifhan beğ, Şedid oğlu topal Assaf beğ, Ebu Sey yif oğlu Mirza ismail beğ, Beğmişlu Ganem beğ, Kara ŞeyKlü kızıl îdris oğlu Musa beğ, Kör Nasır beğ, Şeyh Musa kethüda, Yüz Hatem ağa oğlu Hasan beğ, Şah ismail oğlu Mehmed beğ, Bozkoyunlu Ahmed kethüda, Bozkoyulu Murteza kethüda, Ka raşeyhlü El'is Kenan ve Kesal bey, Kırgıl Yahya oğlu, Dögerli Yedi beğ. Yekûn Neferen 150 

Cemaati: Keçelü Türkmanı, Kefe oğlu Ömer beğ. Yekûn 1 5. Cemaati: Yömrük Türkmanı Tabii mezburs Kara Hasan oğ Ali Cafer beğ, Ali kethüda. Yekûn Neferen 1 5 Cemaati: Oturak Bahadırlı, Kör Hacı Mehmed, kethüda, Gözü büyük oğlu. Cemaati Oturak Çepeni Türkmanı, Hacı Mah mud kethüda, Radif kethüda, Ali Paşa oğlu, Sami kethüda, Dö ger oğlu. Neferen 20 Neferen 20 Cemaati: Elci, Elci zeman oğlu Tatar ketuhuda. Cemaati: Türkmananı Musacalu Çavuş oğullan. Neferen 15 Neferen 20 Cemaati: Pehlivanlu, Pehlivan oğlu İsmail beğ, Pehlivan Danişmmendlü Türkmanınîn boy beğleri ve kethüdaları ve iş oğlu Hacı Musa beğ, Pehlivan oğlu Battal beğ, Hasan beğ oğlu. Mirza beğ, Pehlivan oğlu Hacı Abbas beğ oğlu, Kuzu güdenli kethüda, Sınal beyazı kethüdası, Biber oğlu Assaf beğ, Tatar İl yaslı kethüdası, Bılas kethüdası. Neferen 300 Cemaati: Kilıclu kürdü. Kızıl Şaban oğlu Kenan beğ, Bek taş kethüda oğlu. Yekûn Neferatı Yeni İl 20 Türkmanı Haleb 

İfrazı Zülkadiriyye mukattaasına tâbi Türkmanı boy beğleri ve Emirza oğlu Mirza beğ, Emirza oğlu Hacı Mahmud. Bekir kethüda, Hacı Hızır oğlu Hacı Abdurrahman kethüda, Dağ lı İsmail kethüda, Adamcıl Kısır Seyf oğlu, Aydınlı molla Ah med kethüda, Pir Sultan oğlu Hüseyin kethüda, Okçılu bölükba şı oğlu, Bidil oğlu Hasan beğ, Çolak Osman kethüda, Hacı meh med kethüda, Toruk Haleb virdi kethüda, Kılıççı Ali kethüda, Bour kethüda oğlu, Musa kethüda oğlu Mehmed kethüda, Musa Kıırlu Ali kethüda, Keke Hacı Himmet kethüda, Hindi kethüda : oğlu, Abdillü Kocabeğ, Kör Yusuf kethüda oğlu Ya'kub kethü da, Küçük Abdillü Kadı oğlu, Ovacıklı beğ oğlu, Tacirli koca kethüda, Çakal Demürcilü kethüdası Yunus kethüda, Bostancı cemaati kethüda, Turşir cemaati kethüda. Neferen 200 erleridir. 

Altı parmak oğlu Hüseyin ağa, Ketiş oğlu ibrahim beğ, Kodal Ömer kethüda, İvaz kethüda, Yusuf kethüda Haydar, Hızır kethüda, ibrahim kethüda, Ca'fer kethüda Piri oğlu. Neferen 300 Mamlu Türkmanı ve Hacı Ahmed oğlu Türkmanı zikrolu ırar. Hacı Ahmed oğlu Bektaş beğ, Ca'fer beğ, Mamlu cırık Hacı Ali beğ, Mamlu Hacı, Nasuh, Mehmed, Solak. Neferen 200 

Maraş eyaletinde vaki Türkman Taifesinin boy beğleri ve kethüdaları ve is erleri. İl Beği oğlu Musa beğ, İl Beği oğlu Deli Behram beğ, İl Beği oğlu Ali Kadı, İl Beği oğlu Mehmed ağanın oğlu, İğir oğlu Hasan Kadı, Helteler Mirza Ali oğlu, Kasıllu Sarım oğlu, Kara Ya'kup oğlu, Cemaati Kadılu, Cemaati Hacılu Cemaati Küreci, Cemaati Hırkalı Cemaati Devik, Cemaati Çanakcılu, Cemaati Bulanıklı, Vandurunlu Cemaati Heteler, Beyezid oğlu Kalender ağa. Neferen 400 

Kars ve Zülkadiriyye sakinlerinde olan boy beğleri ve kethüda ve iş erleri. Karslı Yusuf ağa oğlu İsmail ağa, Abdülkerim ağa karın daşı oğlu Ahmed ağa, Derviş Paşa oğlu beğ, Fazlı Efendi oğul ları Sakini Adana, Kozan oğlu, Kara Hasan ağa oğlu, Tabii Yu suf ağa, Kel Hasan ağa, Topal demürci oğlu, Tabii Yusuf ağa, Misisli Hacı oğlu Hacı Hüseyin bey, Misisli Hacı Mezid bey, Ada nalı DenizIi oğlu, Tarsuslu Dilâver bey, Cemaati Kars ve Sis, Ce maati Kozan oğlu, Cemaati Varsak, Cemaati Boz doğan Yürük, Cemaati Dümdarlı, Tarsusda sakin tüfenk endaz, Adana dağlarında sakin tüfenk endaz. Neferen 300 

Payas ve bilân etrafında tüfenk endaz neferata başu buğ olacak kimseler cemaatlerile zikrolunur. Bilânlu Yusuf ağa oğlu Abdülfettah ağa, Hacı Durak oğlu Ali, Molla... oğlu Mustafa bölükbaşı, Yeşilbaş bölükbaşı, Cemaati Alay beği oğlu tabii, Cemaati Abacı oğlu Tabii Payas, Yusuf ağa oğlu Abdülfettah ağa, Cemaati Kösecilü, Tabii Payas. Neferen 200 

Osmanlı hükümeti böylece bir taraftan Türkmenleri yardıma davet ederken, bir taraftan da eyalet memurları onlara zulüm etmekten geri durmuyorlardı. Hükümetin bu tazyiki karşısında Türkmenlerin ötedenben müracaat ettikleri kurtuluş yolu, iskân mıntakalarını bırakıp tekrar gezginci hayata başlamaktı. İşte cenub Anadolusu ve Hatay Türkmenleri de 18 inci asır başlarında yer yer yeniden gezginci hayata başladılar. Bu vaziyet İstanbulu fena halde sinirlendirerek Türkmenlerin iskân mıntakalarından kaçmamaları için eyaletler memurlarına fermanlar yağmağa başladı. Bunlardan bir tanesine göz gezdirelim: İskân edilecek cemaatlerin kaçmalarına meydan vermemek için derbendlerin şeddine dair. Kilis voyvodası Hüseyin'e hüküm ki: 

Raka beylerbeğisi Kadı zade Hyseyin dame ikbalihu müba şeretlerile iskân olunacak Türkman teyifesinden fermanı hümayuna itaat eylemiyenlerin yollan sed olunmak babında bundan akdem emri âli sadir olmağla miri miran mumaileyh tarafından sana âdem varub mürur idecekleri derbendleri hıfzu hiraset ey lemek üzere tenbih olunmuş iken derbendleri geregi gibi muhafaza itmedüğünden tavayifi merkumeden bir mıkdarı fürce bulub derbendden mürur ve Amik ve Antakya taraflarına geçtikleri istima' olunub bu hususta fermanı hümayunuma ademi itaat ile hidmeti âliyede tekâsül ve taksirin zahir olmağla müstahakı uku bet olmuşsundur. İmdi bundan sonra tamaı hâmm sebebi ile me' mur olduğun hidmetde bu makule rızayı hümayunuma mugayir vaz'u hareketin istima olunur ise kat'â özrün isga olunmayup hilafı fermanı hümayun bir dahi bu güne vaz'u hareket ile hid meti mühimmede miktarı zerre tekâsül ve taksirden begayet ih tiraz eyleyesin. 
_________________________________________________________

1 - A.Faik Türkmen Mufassal Hatay Tarihi s.581-587