Kişvəri -Türkman

Vay kim öldürdilər tənsiz məni-biçarəni,
TÜRKMANIN qızları şol baxışı qətteler

talələr.

Kim tapardı Kişvərinin guri guristan ara,
Mərqədindin çıxmaseydi otlu-otlu nalələr
___________________________________
Nemətullah Kişvəri
XV əsr TÜRK "DİVAN"I

Qaraqoyunlu mənsub olduğu Yiva boyu haqqında

"Yıva"(Qaraqoyunlu Türkmanların mənsub olduğu Boy)

Kaşgarlıda "Iva", Rəşidəddin "Yıva", Yazıcıoğlunda "Yıva",Əbül Qazinin "Ava" formasındadır. Mənası, Rəşidəddində "atları yüksək və eyni zamanda hünərli olan ", Yazıcıoğlu'nda" mərtəbəsi dükelinden (hər kəsdən) üstünolan, Ebülgazi'de "mərtəbəsi bülənd" olaraq verilmişdir.

Bahaeddin Ögel sözü köhnə Uygurcadan keçən "Yiv" - "tərifləmək" feilinə

"-a" şəkilçisi əlavə edilmiş bir ad kimi qəbul edir (Ögel 1971 353-354) ki bu məncə də doğrudur."Təriflənmiş" mənası, qaynaqların "Yıva" üçün verdiyi "mərtəbəsi yüksək" mənasına uyğundur.

Osmanlı sultanı I Muhəmməd yazdığı cavab məktubunda Qaraqoyunlu hökmdarını "Sultani-səlatin ət-türk (türk sultanlarını sultanı) Qara Yusif Bahadır" adlandırır. ve yazır : "Allah-təala sənə xeyir versin.Qalan məsələləri bu məktubu gətirən Həsən bəy şifahi şəkildə sənə bildirər"Sultan Məhəmməd, beləliklə, ona öz hüsn-rəğbətini bildirir
__________________________________________
Şahin Fazil Fərzəlibəyli - "AZƏRBAYCAN VƏ OSMANLI İMPERİYASI
(XV – XVI ƏSRLƏR)"

"Şükrullah, Sultah Cihânşah’ın yanına elçi olarak gittiği zaman şahit olduklarını şu şekilde anlatmaktadır: “şöyle ki 1449 tarihinde merhum Sultan Murad bu güçsüzü elçilikle Mirza Cihânşah’a gönderdi, varıp yerine getirdik. Bir gün Şagavul geldi: “Mirza sizinle yalnız konuşacağından tek olarak gitmelisiniz” dedi. “İşittik ve baş eğdik” deyip gittik. Konuşma sırasında buyurdu ki: Sultan Murad benim ahiret kardeşimdir. Bu kardeşlikten başka da akrabamdır. Akrabalığın sebebi soruldu. Buyurdu ki, tarih okuyucu Mevlana İsmail’i çağırsınlar ve Oğuz tarihini getirsinler. Mevlana İsmail geldi ve Moğol yazısı (uygur alfabesi) yazılmış bir kitap getirdi. O kitaptan anlaşıldı ki Oğuz’un oğlu olmuştur. Adları Gök Alp, Yer Alp, Gün Alp, Deniz Alp, Yıldız Alp, Ay Alp. Mirza buyurdu ki: “Kardeşim Sultan Murad‟ın nesebi Oğuz oğlu Gök Alp‟a ulaşıyor. Gök Alp oğulları, Kızıl Buga oğlu Kaya Alp oğlu Süleymanşah oğlu Ertuğrul’a 45. göbekten erişmiştir. Kara Yusuf’un nesebi 41-ci göbekten Deniz Alp’e(Yivanın atasına) erişmektedir”. Bu iki padişahım nesebi bilinince Mirza buyurdu: “Kardeşim Sultan Murad’ın nesebi bizim nesebimizden ağadır. Gök ve Deniz arasında fark olduğu gibi"
____________________________
XV. yüzyıl Osmanlı Tarihçisi Mevlana Şükrullah’ın"Behcetü’t-Tevârîh" əsərindən

Viladimir Minorskynin "Jihan-shah Qara Qoyunlu and His Poetry" əsərində Qaraqoyunlular Oğuzun Yiva boyundandırlar.

[Peter_B._Golden]_An_Introduction_to_the_History) Qaraqoyunlular Yiva boyundandır

"Baranlu qədim Türk tayfasıdır"

BURHANE Qate səhifə 1-ci Cild səhifə 215 Məhəmməd Hüseyn ibni xələfi Təbrizi

“Qaraqoyunlu tayifesi Sebûktekin tayfasındandır ve Baranlu lakabına sahip”
___________________
Münşi Kazvinî Budak
Cevâhirü’l-ahbâr‘da

Hindistanın şimalında Nepala yaxın nəvvablıq sayılan bizim xanlıq kimi bir dövlətin hakimi olub. Aud və ya Oud Nəvvabı titulu daşıyırdılar. Aud və ya Oud yerin adır ...Qaraqoyunludur

"Qütbşahi Tarixi (Târîkh-i-Sultân Muhammad Qutub Shâhî) "
Qara Yusifin soyundan gələn  Qaraqoyunlu  Qütüşahlar

1."Ebâ-an-cedd Bagdâd ve Irâk ve Arab ve Tebriz hâkimi olan Sultân Üveys-oglı Sultân Ahmed ve dahı Âzerbaycân hâkimi Mehmed Big-oglı Kara Yûsuf ki, Karakoyunlı tâ’îfesi re’îsidür."(Tavarixi-Ali-Osman)2.Timur ordusu ile savaşırken 100 Çağatay askerini tek başına öldürdüğünü gören Timur ordusunda görevli tarihçi Hafız Ebru ,Kara Yusufun kahramanlığını şu dörtlükle anlatmıştır ;
" Kahraman ve ünlü Türkman Kara Yusuf
İsfendiyar misali Cenk meydanına girdi
Yürüyen bir dağ gibi atıyla savaşırken 
Yüz kişinin canını birden alıverdi "

3.Səadətlu padişahımızın, xaki-payi-kimya əsərlərinə yüz sürməkdən sonra ərzihal budur ki, bu duagiyiniz Cahanşah padişahın oğlunun oğlı olııb(Hüseynəli Baranlı), sorxser zalim vilayətimizi talan eyləyüb zəbt eylədikdə Şirvan vilayətinə varub mütəməkkin olmış idim. Hətta, iki dəfə Şirvan padişahından Şah bu dugiyunızı tələb eylədi, vərmədi. Haliya seadətli padişah-aləmpənah həzrətləri diyari-Əcəmə(Azərbaycana) gəldüklərində biixtiyar ismi-Şəriflərin eşidüb xaki-payinə yüz sürmək niyyət eyləyub əhli-beytim ilə və qırx-əlli nəfər adəmlərimlə ġiryandan qəlqub gölürkən yolda sorxsər bidin mülhüdlər rast gəlüb, qılınc çəkdilər, adəmləri qətl etmək istədüklərində əlimdə olan möhrləri görüb həqiqəti-əhval bildilər, bunu Şahə ilədüm deyü həbs eyledilər. Bir gece heqqi-sübhanehu və təala yol vərüb, qaçdım. iki-üç gün bir taşde qar içində yatub bezi karbanlərə (karvanlara?) rast gəlüb Terebuzene(Trabzona) götürdülər. Oradan dövlətlü sultanımın astanasına yüzümü sürüyü geldim ki, ərzi-hal edəm. Təbrizdə imaret üstündə olan xatunı qızılbaşlarin Rum padişahinə varub buluşdu-nuz deyü cümləsin oğli və qızılı qıhncdan keçirdi. Yerden göğe neslimizi heyf eyledi dust-düşmen içinde. Sultanımın mübarək ayağı torpağına gəldüm ki, düşmən sözüne inanmayub derga-hinden bizi naümid etmeyesiz. Baqi, ferman sultanımındır. Mu-radi-külli budur ki, sultanımın huzurunda bir qaç cavabım var(Təkindağ Ş. Göstərilən əsər, VI vəsiqə, s. VII; Onullahi S.M., Həsənov A.Q. Göstərilən əsər, s. 45-46).

4.Dövlətşah Səmərqəndi öz təzkirəsində Qaraqoyunlulara dair mə"lumat vermişdir. O, Qaraqoyunlu hökmdarı İskəndər haqqında yazmışdı:
"İskəndərin soyuna gəlincə o, Qara Yusifin, Qara Yusif də Qara Məhəmmədin oğludur. Bunların əsli uzaq Türküstanda Qazqurd dağlarındadır. Əski zamanlarda Azərbaycan və Bitlisə gəlmişlər Köçəridirlər"
5."İraqeyn (iki-iraqın əcəm və ərəb iraqının) və Azərbaycan padışahı Cahanşah Türkman"
İsgəndə Türkmanın "Dünyanı Bəzəyən Abbasın Tarixi" əsərindən

6.Qara Yusif:
"Mən TÜRKMAN uruğundanam, yaylağım Alatağ, qışlağım Diyarbəkir və fərat yaxasıdır" _________________ Həsən Bəy rumlu (Əhsənüt-Tevarix c-1,səhifə 152)

6.

Sadıq bəy Avşarın «Məcməül-xəvas» adlı əsərində Türkmanlar -Qaraqoyunlular

7.

Hidistanda hökm sürmüş Qaraqoyunlu Türkmanların(Azərbaycan -Türklərinin) Baharlı sülaləsi - Bahadur Qalmaq Bəy Baharlı..!

8.

«Məcməül-xəvas» Sadıq bəy Avşar 
Qaraqoyunlulara cox vaxt Türkman deyirdilər..
Qaraqoyunu Sultanı Cahanşahı nəzərdə tutulur.

9.

Hesen Bey Rumlunun eserinden

10.

Türk Tarih Kurumu,1988 eserindeki anlatıma göre Karakoyunlu devlet bayrağı. 
kaynak:
 1.Flag of the Karakoyunlu State according to İ.H. Uzunçarşılı: "1937: Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri"
         2/Ankara:Türk Tarih Kurumu, 1988. The symbol is the knot of felicity, used by Qara Qoyunlu as a symbol on their coins.
3.Türkçe: İsmail Hakkı Uzunçarşılı'nın "1937: Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri" Ankara:Türk Tarih Kurumu, 1988 eserindeki anlatıma göre Karakoyunlu devlet bayrağı. Karakoyunlular tarafından madenî paralarının üzerinde kullanılan "nimet düğümü" sembolü.

‘’Büyük gözlü, yuvarlak yüzlü, orta boylu ve "Türkmen çehreli" güzel bir yiğit idi.’’
Fakat Baysungur Mirza’nın annesi Peşe Begim, ünlü Qaraqoyunlu Türkman boyu Baharlular’ın savaşçı kişiliği ile tanınan başı Ali Şeker Beğ’in kızıdır. Konunun önemli olan noktası, bu evlilikten doğan Baysungur Mirza’nın Babür Şah tarafından "Baburnamə" əsərində  verilen dış görünüm bilgileridir: ‘’Büyük gözlü, yuvarlak yüzlü, orta boylu ve "Türkmen çehreli" güzel bir yiğit idi.’’
Bu noktada Faruk Sümer’in değerlendirmesi önem kazanıyor: ‘’Babür’ün bu sözleri, Türkmanlar’in Çağatay Türkleri’nden farklı bir yüz şekline sahip olduklarını gösteriyor. Baysungur Mirza’nın ‘’Türkmean çöhreli’’ olması gayet tabii idi. Çünkü aynı müellif (Babür) bize Baysungur Mirza’nın anasının ünlü Kara-Koyunlu Türkman boyu Baharlular’ın başı Ali Şeker Beğ’in kızı olduğunu bildiriyor.’’

Türkman və Köçəri

Divani-Lügətit-Türkdə Türkman demek "Türke yaraşar terzde yaşayan demekdir" ..Türklər əsasən köçəridir..Şeherleşen Türklərə qarşılıq olaraq "Türkmen" deyimi ortaya çıxdı..Türkü(şeherli Türk) yerinə Türkmən(köçəri,Türkə bənzər heyat tərzi sürən Türk).Biz bunu Qaşqarlıda "Türkman"və"köçəri"(tərəkəmə) sözünü anlamdaş olaraq görməkdəyik.

(Türkiyeli tarixçilər Türkmen yazsalarda Qaşqarlıda "Türkmanıyyum" olaraq keçir)

Seyid Əzim Şirvani "Türkce haqqında"

Biri vacib bizə bilmək vətəndə söylənən dildir,
Gərəkdir mətləbə biz eyləyək türkiylə ünvani.
___________________
Seyid Əzim Şirvani

Qafqaz və Azərbaycan Türk Diliniŋ Qrammatikası

Грамматика тюркского языка кавказско-азербайджанского наречия
(Qafqaz və Azərbaycan Türk Diliniŋ Qrammatikası)
Author: Султан-Меджид Ганиев
Publisher: Баку, Азполигр

фтрест
Publication date: 1922
Number of pages: IX+53+III
Language: Russian-Turkish (Azarbaijanian)
__________________________
İstilâh-i Azərbaycan (اصطلاح آذربایجان)
Sultan-Məcid Qənîzâdə (1866-1942)
6-cı basqı: 1922
(Öŋcəki basqı: Bəradəran Orucov, 1913)
Əski buraxılış: Bakı, Первое Типогрфское Т-во., 1904.
(İlk hissə: Kasabov-1890).
*
"Türk-Qafqaz dilini ögrənməkdən ötri dəstâvîzdür."
(Azərbaycan Türkcəsiniŋ ilk dilbilgisi kitablarından biri).
Qənîzâdə 1889'da bu əsəriŋ əlyazmasını hazırlamış, ancaq “İstilah-i Azərbaycan” adıyla dərsliўiŋ ilk hissəsi 1890-cı ildə Bakı'da K.Kasabov Mətbəəsi'ndə 2400 nüsхə tirajla çap olunmuşdu.
1890-cı ildə “İstilah-i Azərbaycan” dərsliўiniŋ III hissəsi, 1894-cü ildə IV hissəsi də yayımlanmış; 1904'də isə 2 hissə bir arada basılmışdır

''Türki-yé Türkmani''

Türkman Türkcəsi تورکی تورکمانی

Keçmiş yüzilədək Azərbaycan bölgəsində yaşayan Türklərin dilinə nə Azərbaycanca nədə Azəri dili deyilirdi. Məhz Türkcə [Türkman Türkcəsi - Türkcənin Türkman şivəsi] adlanırdı. Azərbaycan dili adında bir dil yoxdur, uydurmadır!.

Burada da bizim azerbaycanca adlandırdığımız dil o dönemde
 ''Türki-yé Türkmani'' yanı ''Türkman Türkcesi'' adlandırılır..