Qazax livasının kəndləri ("Tuflis dəftəri", 1728 il)

Qazax

Osmanlı imperiyası ilə Rusiya arasında əsrlər boyunca qarşıdurma olmuşdur. XVIII əsrin 20-ci illərində Səfəvi dövlətinin dağıldığı zamanı Osmanlı imperiyası Cənubi Qafqaza yürüş edib Rusiyanın bu ərazilərə təcavüzünün qarşısını almışdır. Fəth edilən yeni ərazilərin təşkilinə başlayan Osmanlı idarəçiləri buralarda inzibati işləri aparıb vergi-maliyyə dəftərlərini tərtib etmişdilər. 1727-ci ildə “Gəncə-Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri”, 1727-ci ildə “Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri”, 1728-ci ildə isə “Tiflis əyalətinin müfəssəl dəftəri” və “İrəvan əyalətinin icmal dəftəri” işlənib hazırlanır. İndiki Qazax rayonu həmin dövrdə Tiflis əyalətinin nəzdində idi.

“Tiflis əyalətinin müfəssəl dəftəri”ində tarixi Qazax bölgəsinin inzibati-ərazi quruluşu, iqtisadi durumu, burada yaşayan vergiyə mükəlləf əhalinin dini-etnik mənsubiyyəti və sosial statusu haqqında mühüm biliklər verilimişdir. Dəftərdən məlum olur ki, həmin dövrdə Qazax bölgəsi dörd nahiyədən ibarət olmaqla ayrıca inzibati vahid olaraq “liva” (“sancaq”) statusu ilə Tiflis əyalətinin tərkibində idi. Qazax livasına tabe olan dörd nahiyə bunlardı: İncə, Çuvar, Axstav və Türk nahiyələri.

Aşağıda “Tiflis əyalətinin müfəssəl dəftəri”ndə (1728) qeyd olunmuş Qazax livasının nahiyələr üzrə kəndlərin siyahısı verilir:

İncə nahiyəsindəki kəndlər:
Qazman, Çələb, Bəzirxana, Çadır, Baranə, Qılıc, Quşçu, Qurumsu, Hacılıküm, Qarahəmzə, Vadink, Başxana, Xan, Andıryücəsi, Duvaq, Soyuqbulaq, Yanas, Güləmir, Qasımyücəsi, Dellycan, Zoğallıq, Qərib, Qarabulaq, Yerdod, Camalabad, Armudlu, Xaçkəndi, Aöcakəndi, Dəmirçi, Çavuşlar, Yayla, Ağabastı, Carçı, Maqari, Mirbad, Yarsu, Kiçik Qurumsu, Məsum, Çataqçı, Kəmərli, Çıraqlı, Şahqulu, Şabanlı, Mollalı, İslambəyli, Qaymaqlıq, Dəyirli, Yasavval, Göl, Şeyxi, Peykar, Qala.

Çuvar nahiyəsindəki kəndlər:
Kiçik Ayyaran, Böyük Ayyaran, Qaradink, Cücəvank, Xoşgünan, Qarabulaq, İncəqya Qızıldağ, Molla Abdulla, Peykanlı, Nəfsi-Əskipara, Əskiprayi-Gəbran, Vəli, Qapıçı, Məlikşah, Qut, Kürdlü, Rskbkt, Gəranis, Yuxarı Almalıq, Qala, Şəkərqala, Əlibəy, Bağağus, Qışlaq, Ağalı, Kunan, Gəlinqaya, Qoşakilsə, Çinar, Uluxan, Qazançı, Xanpaşalı, Salehlər, Üçgöl, Ürkməz,

Ürkməz, Daş Salehlər, Əmiryarlı, Qazaxbəndi, Dəmirçi, Dəmirçilər, Dördcanlı, Şahnəzərli, Cudaquşlu, Vəyəlli, Çanğlar, Dərvişlər, Kəsəmənli, Kəsəmən Qulubəy, Abdulla Altunçular, Salehlili, Qazaxlı İsmayıl, Pirili, Sübhanverdi, Kosalar, Qaralar, Qaraçılar, Sarıqamış, Şəmsabad, Ağaxan Kəsəmənli.

Axstav nahiyəsindəki kəndlər:
Nigarlı, Qurdboğazlı, Qılıclı Pirəlili, Qarasəkili, İshaqlı, Həsənxocalı, Qara Xəlifəli, Qaramanlı, Qaraqumaş, Dəryacıq, Aşağı Almalı, Məlik, Xassu, Korkeşiş, Böyük Cücüfə, Kiçik Cüncüfə, Şiraz, Salmanbəy, Mirili, Çaxarzimə, Xatis, Boğazkilsə, Tuşdoğan, Məlikbulaq, Göl, Qırxbulaq, Böyük Danaqıran, Müsüslü, Fəxrəli, Qızılhacılı, İsmayıl, Xəlifəli, Kiçik Kosalar, Xarxaç, Aşıq, Böyük Bəxtiyar, Kiçik Bəxtiyar, Dellycan, Ağkilsə, Məkan, Kiçik boğazkilsə, Dalmacıq, Çələbi, Sarısufi, Həmzəçəmən, Ağkilsə, Bozkəndi, Şahrux, Yaşbəy, Yarcavan, Hindizan, Bətkörpü, Şikar, Kiçik Danaqıran, Qızıldaş, Ağbulaq, Mirlərbulağı, Örəntala, Xanlıca, Hacıbulaq, Armudlu, Ağsu, Nəzərqya, Qaranlıdərə, Quşçu, Sarıvəlioğlu, Sarıkeşiş, Qaşqadaşı, Yeldöyən, Ağzıaçıq, Molla qaya, Dəlikilsə, Mağarzin, Göləgirən, Alpaut, Dərə, Boğazcılı, Qızılhacılı, Tərxanlı, Sarımlar arxı.

Türk nahiyəsindəki kəndlər:
Laləyer, Xan, Böyüktürk, Hacıtürk, Əyriboyun, Miri, Ağdan, Abdulla, Uzunəli, Haştərək, Karqaya, Gözəldərə, Ərəbəli, Ağalı, Qozluq, Bulaq, Həmzə, Gödəklik, Əlyar, Kiçik Ceyran, Kiçik Xocatürk, Böyük Xocatürk, Qamışgöl, Baldırıqanlı, Xocabazar, Laçınqayası, İsmibulaq, Baldırqanlı, Pirəlili, Çaxmaxlı, Heydərli, Amir.

--------------------------------------------

Məqalənin hazırlanmasında aşağıdakı resursdan istifadə olunub:
“Tiflis əyalətinin müfəssəl dəftəri” (Borçalı və Qazax). Bakı, 2001

Faiq Nəsibov, Avqust 2013